Çocukluğumun göl kenarında geçen uzun yaz tatillerinin tatlı mırıltısıydı üveyikler. Önce gün batımına
yakın bahçelerden mırıltıları gelir, sonra çekingen silüetler karaağaçların arasından göl kıyısına doğru
uçardı. Konduktan sonra tedirgin, tetikte uzunca bir bekleyiş, emin olunca hızlı birkaç yudum ve ilk
kıpırtıda ürkek bir kanatlanış. Onlar su içerken ben de göz alıcı renklerini babamın dürbünüyle
hayranlıkla izlerdim. Artık o kadar azlar ki o tatlı mırıltılar neredeyse hiç duyulmuyor. Bir de uzak
yakın bahçelerden ara ara gelen, yürekleri ağza getiren tüfek sesleri… Yoksa bu güzel türü kaybetmek
üzere miyiz ? Hatta belki de kaybettik.

Dün yani 8 Temmuz 2020 tarihinde gerçekleşen Merkez Av Komisyonu toplantısında; nesli dünya
ölçeğinde tehlike altında olan üveyik (Streptopelia turtur) ve elmabaş patka (Aythya ferina) türlerinin
2020-2021 av sezonunda da avlanabilmesi yönünde bir karar alındı. Yani önümüzdeki Ağustos 2020-
Mart 2021 döneminde, bir av gününde her avcı 3 adet üveyik, 2 adet elmabaş patka ördeği
vurabilecek. Oysa yapılan bilimsel çalışmalar her iki türün sayısında da son yıllarda büyük bir azalma
olduğunu gösteriyor. Bilim insanlarına kulak verelim. Avrupa kıtası 2000’li yılların başından bu yana
üveyik nüfusunun üçte birini kaybetti. Büyük Britanya gibi bazı ülkelerde bu azalışın düzeyi % 98’lere
ulaştı. Yani bu tür Büyük Britanya’da tümüyle yok olma noktasına geldi (*Lorme, H. et al., 2019).
Elmabaş patka için de durum bundan farklı değil. Peki o zaman bu inat niye?
İnsanlığın avcı-toplayıcı olduğu dönemlerde silahlarımız ilkel ve etkileri sınırlıydı. Şimdiki gibi canlılara
hiç şans tanımayan, olağanüstü güçlü silahlar yoktu. Çevre temizdi, avladığımız hayvanların yaşam
alanlarını tamamen yok etmemiştik. Onlar yine çok sayıda yavru yapmaya ve nesillerini sürdürmeye
devam edebiliyorlardı. Atalarımız hayatta kalabilmek için bu hayvanları yemeye mecburdu. Oysa
şimdi pek çok alternatif gıda kaynağına erişimimiz var. Artık bu avcılık faaliyetini sürdürmek zorunda
değiliz. Zaten günümüzdeki avcılık faaliyeti asla sürdürülebilir değil. Peki o zaman bu inat niye?
Etik olarak kabul etmek gerekir ki biz insanlar dışındaki türlerin de bu dünyada var olma ve dünyadaki
yerlerini koruma hakları bulunmaktadır. Benmerkezci bir yaklaşımla hareket ederek bir türün/türlerin
yok olup gitmesine neden olamayız. Yılda birkaç yüz lira öderim, sonra silahımı alıp ne varsa vururum,
çünkü yasal olarak böyle bir hakkım var diyemeyiz. İnsanlık tarihi bu anlayış nedeniyle yeryüzünden
silinip gitmiş canlılarla dolu. En acı örneklerden biri de üveyiğin akrabalarından biri olan göçmen
güvercin (Ectopistes migratorius). Kuzey Amerika’nın yerli kuşlarından olan göçmen güvercin yada
diğer adıyla vahşi güvercin 1850’lerde yeryüzünde bulunan en kalabalık sayıdaki kuş türüydü. Tek bir
sürüdeki bireylerin sayısı birkaç yüz milyona ulaşabiliyordu. Göç ederken güneşi kapatıp günü
karartan sürülerin belirli bir noktadan geçmesi bazen birkaç günü alıyordu. O dönemde türün
yeryüzündeki toplam sayısının 3 ile 5 milyar birey arasında olduğu tahmin ediliyor. Kuzey Amerika’nın
Avrupalılar tarafından kolonileştirilmesini takiben göçmen güvercinin ürediği orman alanlarının tahrip
edilerek tarım arazisine çevrilmesi ve kontrolsüz avlanma yalnızca 50 yıl içerisinde bu türün sayısını
milyarlardan birkaç düzineye indirdi. “Martha” adı verilen son göçmen güvercin 1 Eylül 1914 tarihinde
tutsak olduğu Cincinati Hayvanat Bahçesinde öldü ve tür yeryüzünden ebediyen silindi. Yani insanlık
asla tükenmez denen bir kuş türünü 100 yıldan çok daha kısa bir süre içerisinde yok etti.
Bugün üveyik için de sorunlarımız aynı. Bilim insanlarına kulak verelim. Türün nüfusundaki büyük
azalışın nedenlerini belirlemek için yapılan çalışmalar habitat kaybı ve avcılığın en önemli sorunlar
olduğuna işaret ediyor. Türün başlıca gıdasını oluşturan geniş yapraklı yabani ot tohumlarının yetiştiği
alanların tarıma açılması türün üreme verimliliğinde büyük bir azalmaya neden oldu. Avrupa Birliği

ülkelerinde yaşadığı öngörülen 1.4-2.1 milyon çift üveyiğin %50’si her yıl yasal avcılık faaliyeti sonucu
öldürülüyor. Yasadışı avcılık faaliyetiyle öldürülen bireylerin sayısı ise bilinmiyor. Yapılan çalışmalar
avcılık faaliyetinin bu düzeylerde sürdürülmesi durumunda türün çok yakın bir gelecekte tamamen
tükeneceğini gösteriyor (*Lorme, H. et al., 2019). Aynı hatayı yeniden yapamayız. Yapmamalıyız. Tarih
tekerrürden ibaret değildir. Olmamalıdır.
Daha güzel günler görebilmek ve o tatlı mırıltıyı ebediyen duyabilmek dileğiyle…

Yazı ve Fotoğraf: Prof. Dr. Mehmet Ali Demiral
*Lorme, H. et al. (2019). Assessing the sustainability of harvest of the European Turtle-dove along the
European western flyway. Bird Conservation International, pages 1-16., published in Bird
Conservation International. doi:10.1017/S0959270919000479. Erişim Tarihi: 25/06/2020).